«άγνωστοι» Ναξιώτες αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης

Μανώλης Τσάφος

γράφει ο φιλόλογος Νίκος Ι. Λεβογιάννης

Τον Μάρτιο 1997 Ο δήμος Καισαριανής έδωσε σ' ένα δρόμο τ' όνομα: "Οδός ΑΔΕΛΦΩΝ ΤΣΑΦΟΥ", τιμώντας τη μνήμη τεσσάρων αδελφών, που έδωσαν το παρόν και δύο απ’ αυτούς τη ζωή τους στον απελευθερωτικό αγώνα του λαού μας εναντίον των Γερμανών.
Η οικογένεια Τσάφου είχε έρθει στην Καισαριανή από τα Βουρλά της Μικράς Ασίας μετά την καταστροφή του 1922. Οι παπούδες τους ήταν Ναξιώτες εργάτες γης απ’ τον Δανακό, που εγκαταστάθηκαν στα Βουρλά, τη Νάξο της Μικράς Ασίας, προς το τέλος του 19ου αιώνα, όπως χιλιάδες άλλοι Ναξιώτες την περίοδο από το 1830 μέχρι το 1897.
Ο πατέρας Τσάφος σφάχτηκε από τους Τούρκους όταν καταλήφθηκαν και πυρπολήθηκαν τα Βουρλά, που αντιστάθηκαν στους Τσέτες του Κεμάλ Ατατούρκ. Η απορφανισμένη οικογένεια, τέσσερα αγόρια (Μανώλης, Στέφανος, Γιώργος, Γιάννης) και δύο κορίτσια, μετά από πολλά βάσανα κατάφεραν να φθάσουν στην Ελλάδα μαζί με το ένα εκατομμύριο των προσφύγων της Μικρασιατικής καταστροφής και εγκαταστάθηκαν στην Καισαριανή. Εκεί θα τους βρει και η νέα περιπέτεια του Ελληνισμού, η Κατοχή και η Αντίσταση.
Σαράντα εννιά φορές οι Γερμανοί κατακτητές και οι ταγματασφαλίτες συνεργάτες τους θα αποπειραθούν στη διάρκεια της Κατοχής να πατήσουν το ελεύθερο χώμα της Καισαριανής, αλλά άλλες τόσες θα αποτύχουν. Οι ηρωικοί αγώνες του λαού της, με μπροστάρη τον ΕΛΑΣ Καισαριανής, θα την κρατήσουν ελεύθερη απ’ τον κατακτητή και τους ταγματασφαλίτες, αλλά θα χύσει γι’ αυτό πολύ αίμα ο αδούλωτος λαός της, Μικρασιάτες πρόσφυγες στην πλειοψηφία του, θα χαθούν εκατοντάδες ανθρώπινες ζωές και θα καταγραφούν μυθικές ηρωικές πράξεις.
Σ’ ένα αλσύλλιο της Καισαριανής στις 15 Μάη 1941 ο Άρης Βελουχιώτης, με την επιστροφή του στην Αθήνα απ’ το Αλβανικό μέτωπο, οργάνωσε με ελάχιστους συμπολεμιστές και συναγωνιστές του, την πρώτη ολιγάριθμη συγκέντρωση στην οποία μίλησε για τον ένοπλο αγώνα, για το νέο ’21. Στην αρχή «δεν τον πιστεύουν, αλλά τους αρέσει να τον ακούνε». Εκεί ανάμεσα στους ακροατές του Άρη βρισκόταν και ο Μανώλης Τσάφος (Δ. Χαριτόπουλος: «Άρης ο Αρχηγός των Ατάκτων», σ. 42).
Όταν ένα χρόνο μετά, στις 24 Μαΐου 1942, ο Άρης θα ξεκινήσει τον ένοπλο αγώνα με τον ΕΛΑΣ, για να γράψει στα βουνά της ελεύθερης Ελλάδας το έπος της Αντίστασης, πολλοί από εκείνους που συναντήθηκαν στο αλσύλλιο της Καισαριανής θα βρεθούν δίπλα του στα βουνά της Ρούμελης κι ανάμεσά τους ο Μανώλης Τσάφος, πρώτος αντάρτης της Αθήνας, που θα γίνει ένας από τους πρώτους αντάρτες του Βελουχιώτη (Δ. Χαριτόπουλος: ό.π., σ. 42) και θα μείνει δίπλα του σε όλη τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα, πιστός σύντροφος και συμπολεμιστής του. Κι όταν μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας ο Άρης θα διαφωνήσει και θα βγει ξανά στο βουνό, αναζητώντας εναγωνίως την οργάνωση ενός νέου αντάρτικου, ενός Νέου ΕΛΑΣ, ο Μανώλης Τσάφος θα είναι και πάλι δίπλα του και θα πέσει νεκρός σε μια απ’ τις τελευταίες μάχες λίγο πριν το τραγικό τέλος του Άρη.
Η προτελευταία μάχη πριν το τέλος, που έδωσε ο Βελουχιώτης με την ομάδα του, έγινε στη συνοριακή γραμμή με την Αλβανία έξω από το χωριό Καλή Βρύση της περιφέρειας Καστοριάς στις 25 Απριλίου 1945, όταν βρέθηκαν περικυκλωμένοι από ισχυρές αγγλοελληνικές δυνάμεις, που έβαζαν εναντίον τους με πυκνά πυρά οπλοπολυβόλων.
Οι αντάρτες χωρίστηκαν σε δύο ομάδες και κατάφεραν κινούμενοι αθόρυβα μέσα στη νύχτα να «γλιστρήσουν» έξω από τον κλοιό των εχθρικών δυνάμεων και να συγκεντρωθούν πάνω στη ράχη στο αλβανικό φυλάκιο. Στη νυχτερινή εκείνη συμπλοκή σκοτώθηκε ένας αντάρτης, ο Μανώλης Τσάφος, τραυματίστηκαν πέντε και ένας συνελήφθη αιχμάλωτος.
Οι αντάρτες πέρασαν στη συνέχεια στην Αλβανία για ελάχιστες ώρες, αφού προηγουμένως έθαψαν πάνω στη συνοριακή γραμμή τον αξέχαστο πρωταντάρτη από την Καισαριανή Μανόλη Τσάφο. Τον νεκρό αγωνιστή προέπεμψαν ο παπάς της Καλής Βρύσης, λίγοι χωρικοί και οι τιμητικές ομοβροντίες των ανταρτών σαν ύστατο αποχαιρετισμό σε έναν αγαπημένο συναγωνιστή τους ( Δ. Χαριτόπουλος: Άρης ο αρχηγός των ατάκτων», Εξάντας 2003, σ. 707-708).
Σήμερα η φωτογραφία του Μανώλη Τσάφου μαζί με ένα σύντομο βιογραφικό βρίσκεται ανάμεσα στις φωτογραφίες δεκάδων αγωνιστών από την Καισαριανή, στη μόνιμη έκθεση για την Εθνική Αντίσταση, που βρίσκεται μέσα στο δημαρχείο της Καισαριανής. Σ’ αυτή την έκθεση υπάρχουν και πολλοί άλλοι Ναξιώτες πρόσφυγες απ’ τα Βουρλά, αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης.